فرش خشتی

بعضی مورخان تمدن ایران را کهن ترین تمدن بشری میدانند که اقوام مختلفی را طی تاریخ چند هزارساله ی خود در بر گرفته است و در هر تکه از تاریخ میتوانیم شاهد بروز هنر های اقوام ایرانی باشیم. فرش بافی که از اصیل ترین هنر های ایرانی بشمار می آید در اقوام مختلف ایران جایگاهی ویژه دارد و هر قوم با توجه به ویژگی های جغرافیایی ، فرهنگی و قبیله ای به گونه ای به فرش بافی بال و پر داده و تنوعی در نقش های اصیل آن بوجود آوردند.  فرش ها مانند آثار هنری ای هستند که هویت یک جامعه را بیان میکنند از این رو تحلیل زیبایی شناسانه ی فرش از این جهت حائز اهمیت است که توجه به اثر هنری می تواند با تأثیری مطلوب بر نگرش افراد جامعه، آنان را به درک ارزش های زیبایی شناختی، برساند.
فرش های خشتی از معروفترين انواع فرشهاي بختياري هستند که در دنیا شناخته شده اند. بافت نقشه هاي خشتي در قالي مناطقي چون تبريز، قم، بيرجند و چهارمحال و بختياري رایج است. نقش قالی خشتی عبارت است از نقوش هندسی، گیاهان و حیوانات متعدد و گاها تخیلی. فرش با طرح خشتی از قدیمی ترین نقوش اصیل ایرانی است که از گذشته تا کنون مورد توجه مردم کشورمان بوده و در سطح بین الملل و صادرات به دیگر کشور ها نیز از محبوبیت خاصی برخوردار بوده است.
 
در قالی های خشتی شکل های مربع و گاها هم اندازه درکنار هم چیده می شوند و درون این مربع ها طرح های مختلفی بافته می شود که زمینه و طرح هرکدام با دیگری متفاوت است. در برخی مناطق مربع ها به ابعاد 100 گره در 100 گره حدود بیست در بیست سانتی متر بافته میشوند و هر کدام دارای طرح های جانوران و نقوش انتزاعی یا گیاهان هستند. روابط در طرح خشتی در دو بخش متن فرش یعنی خشت ها و حاشیه ی فرش جریان دارد. مهارت و تبحر در چیدمان و هماهنگ کردن خشت ها است که در کل کار، انسجام و تناسب ایجاد میکند. حاشیه فرش حدود یک ششم عرض فرش است و از نقوش متن فرش پیگیری میکند و متقارن است. در این طرح اصیل رنگ ها بگونه ای هنرمندانه در حاشیه و خشت ها استفاده شده اند و در جاهایی کاملا قرینه بکار برده شده تا زیبایی دوچندانی در اختیار کاربر قرار دهد. وقتی خشت ها در یک جهت حرکت میکنند، به نظر میرسد به یکدیگر تعلق دارند. جهت خشت ها در قالی در جهت خواب فرش یعنی از پایین به بالاست که چشم این حرکت را در قالی دنبال میکند، با این تفاوت که چهارخشت گوشه در متن قالی اکثر به سمت خشت مرکزی قالی است. این تداوم و حرکت از پایین به بالا یکی از اصول مهم مد نظر خریداران و تاجران فرش است. عدم رعایت این قانون باعث افت قیمت قالی و فقدان زیبایی جذب کننده ی چشم نزد خریداران و صادرکنندگان میشود.
 
اصل تقارن، تعادل و تناسب به وضوح در قالی های خشتی مشاهده می شود. تعداد خشت ها در طول و عرض قالی که باید متناسب با ابعاد قالی باشد، به صورت تجربی برای بافندگان حاصل شده است. در قالی های خشتی معمولا تمامی متن از تصاویر ریز و درشت پوشیده شده و تمرکز بر روی تصویر یا کادر خاصی صورت نمیگیرد بلکه مشخصه ی زیبایی این طرح ها در فرش های ماشینی مجموعه ی بهم پیوسته و زیبایی از رنگ ها و نقوش است. تکرار، اساساً نقش روانشناختی بسیار قدرتمندی در هنر دارد. تکرار، تولیدکننده ی ریتم است و ریتم بنا بر فواصلی که بین واحدهای خود دارد، تأثیرات گوناگونی بر بیننده می گذارد و از این نظر در قالی خشتی، آهنگ های مختلفی بافته می شود. نخستین حسی که با دیدن نقش قالی خشتی در ذهن مخاطب ایجاد میشود ، یادآوری بزرگان و سلاطین و سنت است و کاملا نمادی از عنصری قدیمی و سنتی به شمار می آید.
 
از جمله طرح های مشهوری که در فرش ماشینی خشتی استفاده میشود میتوان درخت سرو را نام برد که نزد بختیاری ها نماد قداست است و از ارزش بالایی برخوردار است بطوریکه که شاخه ی درخت سرو در نقوش انتزاعی طرح خشتی بکار میرود. از دیگر نقوش بکار رفته میتوان به بته جقه اشاره کرد که انواع مختلفی دارد .گل سرخ یا گل فرنگ نیز به وفور در قالی خشتی یافت میشود. فرش ها ی خشتی را میتوان امروزه در تنوع بالا بصورت فرش ماشینی با قیمت مناسب تهیه کرد و به علت تنوع بالای رنگ و طرح قابلیت ترکیب با اجزای منازل را به راحتی فراهم میکنند.
نویسنده : یاسمن طهماسبی